‘‘ලෝකාන්තය’’ ශ‍්‍රී ලංකාවේ මධ්‍යම කදුකරයේ පිහිටි අපූරු ස්වාභාවික නිර්මාණයකි. දෙස් විදෙස් සංචාරකයන්ගේ ආකර්ෂණයට ලක්ව ඇති ‘‘ලෝකාන්තය’’ පිහිටියේ මධ්‍යම පළාතේ නුවරඑළිය දිස්ත‍්‍රික්කයේ ඉහළ කදුකරයේ පිහිටි හෝර්ටන් තැන්නේය.

දවස සිකුරාදාවකි. වේලාව සවස හතරයි තිහයි. පැය දෙක හමාරක පමණ කාලයක් මා ඔයේ කෙළිදෙළෙන් ගත කළ අලි රංචුව මඩ සහිත ඉවුරෙන් ගොඩ වී ගල් ඇතුරූ පාරට ගොඩවූයේ සිය නවාතැන් පොළ වෙත යන්නටය. මඟ දෙපසින්ම ඇත්තේ විවිධ සමරු තිළිණ සහිත වෙළෙඳසල් සහ බෝජුන් හල්ය. එවායේ රැඳී ඉන්නා දේශීය හා විදේශීය සංචාරකයෝ ඇස් අයාගෙන අර අලි රංචුව දෙස බලා සිටිති. ඔවුන්ගේ ඇස්වල සටහන්ව ඇත්තේ විමතියයි. මිනිත්තු කිහිපයක් ඇතුළත නික්ම ගිය අලි රැළ ඉනික්බිති පින්නවල අලි අනාථගාරය තුළට වැදෙනු ඇත්තේය. එහෙත් මේ පිරිස අතර සිටින එක් සතෙක් පිළිබඳ මතකය කොයි කාගේත් සිත් තුළ රැඳී පවතින්නේ කිසියම් අනුකම්පාවක්ද සමගය. ඒ සතා වූ කලී කෙනරකි. කවුරු කවුරුත් පොදුවේ වහරණ බසින් නම් ඇතින්නකි.

නමින් සාමා වූ මේ ඇතින්න උතුරු පළාතේ වනයක දී බිම් බෝම්බයකට අසු වී පයක් අහිමිකරගත් අබ්බගාතයෙකි. එහෙත් දැන් රැළේ අනෙකුත් අලින් සමග ඇවිද යන විට මේ ඇතින්නගෙන් කිසිදු වෙනසක් නොපෙනෙයි. ඇය සාමාන්‍ය ලෙස පියවර තබා යන නිසාය. එහෙත් වසර දහයකට පෙර පස් හැවිරිදි පැටියකුව සිටි මේ ඇතින්න අලි අනාථගාරයට ගෙන එද්දී ඇය සිටියේ ඇවිද යන්නට පවා නොහැකිවය. ළඟට දෙන කෑමක් කමින්, බොමින් රැළේ අනෙක් සාමාජිකයන්ගේ උදව් පදව් ද ලබා ගනිමින් ය. දහසය වසරකට පෙර මා මුලින්ම සාමා දුටු දා පශූ වෛද්‍ය චන්දන රාජපක්‍ෂගෙන් සාමාගේ සෞඛ්‍ය තත්ත්වය ගැන විමසුවෙමි. ඔහු කෙරෙන් පළවූයේ දුක්මුසු බැල්මකි.

කෙසේ වෙතත් ජාත්‍යන්තරයේ අවධානය මේ කුඩා සාමා වෙත යොමු වීම නිසා ඇයට උදව් කරන්නට පිරිස් ඉදිරිපත් වූහ.විකලාංග චිකිත්සකයෙක්, පශූ වෛද්‍යවරයකු සහ කායික චිකිත්සකයකු ද අලි ඇතුන් පුහුණුකරුවකු ද මේ පිරිසට අයත් වූ අතර ඔවුන් පැමිණියේ සාමාට කෘතී‍්‍රම පාදයක් සවිකරන්නටය. ඔවුන් කෘතී‍්‍රම පාදයක් සවිකළත් ඒ ව්‍යායාමය අසාර්ථක විය. ඔවුන ද නැවත නැවතත් උත්සාහ කළත් තුන් වතාවක්ම ඒ කටයුත්ත අසාර්ථක විය. හේතුව වූයේ සාමා මේ බොරු කකුළට අනුගත වීමට අපොහොසත් වීමය. අවසානයේ ඇගේ ගොව්වෝ සාමාව රැළෙන් ඉවත් කිරීමටත්, රැළ සමග ඇයට එකතුවීමටත් ඉඩ නොදෙන්නටත් එකඟ වූහ. ඒ අනුව ක‍්‍රමයෙන් බොරු කකුළට හුරු පුරුදු වන්නට මේ ඇතින්න සමත් වූවාය. එහෙත් එහි ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස වසර කිහිපයක් යනතුරුම මේ ඇතින්නට ඇගේ රැළට එකතුවන්නට නොහැකි වූවාය. රැළේ සාමාජිකයන් ඇය ප‍්‍රතික්ෂේප කළ බැවිනි.

මන්නාරම් ද්‍රෝනියේ ගෑස් හා තෙල් නිධි මතු වූ පුවත දළදා සමිඳුන්ගේ සෙවණේ සිට තමා මුළු රටටම දැනුම් දෙන්නේ ඉමහත් ප‍්‍රීතියකින් බව, ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්‍ෂ මහතා ප‍්‍රකාශ කළේ ඔක්තෝබර් දෙවැනිදාය.

එය බොහෝ කාලයක සිට, දල්වාගත් බලාපොරොත්තුවක ප‍්‍රතිඵලයකි. ගෑස්, තෙල් මතු නොව, රන් මැණික්, මිනිරන් ආදී වටිනා පාෂාණ ආකරයකින් මේ ලක් පොළොව පිරී තිබේ.

අප ඒ මත දෙපය තබනවා මිස, පයට පෑගෙන හැම වැලි කැටයක් පාසාම දියුණුවේ රහස් සැඟවී ඇතැයි කිසිවිටෙකත් සිතා නැත.

එහෙත්, ඇත්ත එයයි. ශ්‍රී ලංකාව යනු ඛනිජ සම්පත් ආකරයකි. එම ආකරය පිරී ඇත්තේ බොහෝ විට, ආසියාවේ වටිනාම සහ, හොඳම ඛනිජ වර්ගයන්ගෙන් බව, සමහර විට තවමත් ඔබ නොදන්නවා විය හැකිය.

අප රට සතු ඛනිජ සම්පත් සහ ඒවායේ වටිනාකම්ද, එමගින් අපට උපයා දෙන විදේශ විනිමය ප‍්‍රමාණය ද යන මූලික කාරණා විවරණයට මෙම ලිපිය වෙන්කෙරේ.

භූ විද්‍යා හා පතල් කැණීම් කාර්යාශයේ, භූ විද්‍යාඥ දීපානි වීරකෝන් මහත්මිය පෙන්වා දෙන අන්දමට ප‍්‍රධාන වශයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ ඛනිජ සම්පත් වර්ග විස්සකට (20) අධික ප‍්‍රමාණයක් ඇති බව මේ වන විට හඳුනාගෙන තිබේ. ඒ තීරුවානා, මිනිරන්, තලාතු මිනිරන්, ෆෙලිස්පා, පොස්පේට්, මැණික්, ඛනිජ වැලි, ඩොලමයිට්, හුණුගල්, සිලිකා වැලි, යපස්, කැල්සයිඞ්, රත්තරන්, බෝල මැටි, කෙයෝලීන් මැටි, වළං මැටි, උළු ගඩොල් මැටි හා විසිතුරු පාෂාණ වශයෙනි.

ඊට අමතර වශයෙන් තෙල් හා ගෑස් නිධි ඇති බවටද මන්නාරම් ද්‍රෝණියේ කැණීම කරන ”කෙයාන්ස්” ඉන්දීය සමාගමක් මේ වන විට තහවුරු කොට තිබේ. මෙම ඛනිජ සම්පත් වර්ගයන්හි, වැඩි ප‍්‍රතිශතය, මෙරට නිමි ද්‍රව්‍ය නිපදවීම සඳහා මූලද්‍රව්‍ය ලෙස භාවිත වන අතර, වර්ග පහක් (05) පමණක්, විදේශයන්ට අපනයනය කෙරේ.

පරිගණක මෘදුකාංග, ඇතුළු අධි තාක්‍ෂණික උපකරණ නිෂ්පාදනයට යොදා ගන්නා තලාතුමිනිරන් මධ්‍යම පළාතේ, මාතලේ, ඕවල යන ප‍්‍රදේශ කේන්ද්‍රකොට හමුවී ඇති අතර, එවා, අපනයනික ඛනිජ සම්පත් වර්ගයට අයත්වේ. ජපානය, සිංගප්පූරුව, මැලේසියා යන රටවලට මෙන්ම, යුරෝපයට තලාතු මිනිරන් අපනයනය කෙරේ. ගලහ, අකරැුල්ල, කබරව යන ප‍්‍රදේශ මූලිකව තිරුවානා හමුවී ඇති අතර බෝගල කහටගහ, කොළොන්ගහ යන ප‍්‍රදේශවලින් මිනිරන් හමුවී ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ මිනිරන්, යනු ලෝකයේ සියලූ මිනිරන් අතුරින් පිරිසිදු භාවයෙන් ඉහලම මිනිරන් බවටද සනාථ වී තිබේ. යුද උපකරණ ඇතුළු නිමි ද්‍රව්‍ය නිපදවීමට ඒවා යොදා ගැනේ. පිඟන් සැදීමේ, මූලික සංයෝගයක් ලෙස භාවිතයට ගැනෙන, ෆෙලිස්පා ඛනිජ වර්ගය මාතලේ ප‍්‍රදේශය නියෝජනය කරයි.

එප්පාවල පිහිටි පොස්පේට් නිධියද, ශ්‍රී ලංකාවට මහා සම්පතක් වන්නේ, ලෝකයේ ඉහළම පොස්පේට් ප‍්‍රතිශතයක් ඇති, නිධිය එය වීම නිසාය. මූලික වශයෙන්, පොහොර වර්ග නිෂ්පාදනයට පොස්පේට් යොදා ගනු ලබයි.

සබරගමුව පළාත කේන්ද්‍රකොට, අපේ මැණික් නිධි හමුවී ඇති අතර, පුල්මුඬේ පිහිටි මහා ඛනිජ වැලි නිධියට අමතරව නයාරූ, කුදිරමලේ හා ගාල්ල හම්බන්තොට, ප‍්‍රදේශයන්හීද ඛනිජ වැලි ඇති බවට හඳුනාගෙන ඇත. ඛනිජ වැලි වර්ග ද කොටස් කිහිපයකට වෙන් කෙරෙන අතර ඉල්මනයිට්, මොනසයිට්, රූටයිල්, ගානට් සහ සිලිමනයිට් ලෙස ඒවා වර්ගීකරණය කොට තිබේ.

සැහැල්ලූ අභ්‍යාවකාශ යාන, මිසයිල ඇතුළු උපකරණ නිපදවීම සඳහා අවශ්‍ය, ශක්තිමත් හා සැහැල්ලූම මූලද්‍රව්‍ය වන ටයිටෑනියම් ලබාගත හැක්කේ මෙරට ඛනිජ වැලි මගිනි. ඒ අනුව ඛනිජ වැලිද අපනයනික ඛනිජ සම්පතකි. තේ පැල සිටුවීමේදී පසෙහි අඩංගු සිලිකා ප‍්‍රමාණය අවම කිරීම සඳහා යොදා ගන්නා පොහොර නිෂ්පාදනය කෙරෙන ඩොලමයිට් සම්පත, මාතලේ හා දිගන ප‍්‍රදේශ වෙතින් හමුවී ඇත.

සිමෙන්ති කර්මාන්තයට යොදා ගන්නා මයෝසීන හුණුගල් නිධිය පුත්තලම සිට යාපනය දක්වා දිවෙන මුහුදු සීමාවේ පිහිටා තිබේ.

භූ විද්‍යා හා පතල් කැණීම් කාර්යාංශය පවසන්නේ, මෙම හුණුගල් නිධිය මයෝසීන යුගයේදී හමුවී ඇති බැවින්, ඊට මයෝසීන හුණුගල් වශයෙන් භාවිතා කරන බවයි.

වීදුරු කර්මාන්තය සඳහා යොදා ගන්නා, සිලිකා වැලි (වීදුරු වැලි) නාත්තන්ඩිය, මාරවිල සහ, අම්පන්වල්ලිපුරම් යන ප‍්‍රදේශ ආශ‍්‍රිතව බහුලව දැකිය හැකිය. හලාවත පනිරෙන්ඩාව, විලගෙදර, සේරුවාවිල හා බුත්තල යන ප‍්‍රදේශ මූලිකව යපස් නිධි හමුවී ඇති අතර, ලෝහ නිෂ්පාදන හා යකඩ කර්මාන්තය සඳහා යපස් යොදා ගනී.

කඩදාසි හා පිඟන් නිෂ්පාදනයේ මූලද්‍රව්‍යයක් වන කැල්සයිඞ් ඛනිජ සම්පත බලංගොඩ ආශ‍්‍රිතව පිහිටා ඇත.

තිරුවානා හා රෝස තිරුවානා කුට්ටි සමඟ මිශ‍්‍රවද , තනි තනි වශයෙන් ද රන් හමුවෙන ප‍්‍රදේශ ලෙස රම්බොඩ, බලංගොඩ, හා කුරුවිට දැක්වෙන අතර වළවේ ගඟ ආශ‍්‍රිත ප‍්‍රදේශ තුළ මැණික් නිධි අතරේද රත්තරන් තිබෙන බවට හඳුනාගෙන ඇත.

පිඟන් ගඩොල් හා පිඟන් කර්මාන්තයට බහුලව යොදා ගැණෙන, බෝල මැටි, කළුතර, දෙදියවල ප‍්‍රදේශ වෙතින් හමුවී තිබේ.

නමුත් ශ්‍රී ලංකාවේ නිෂ්පාදන අවශ්‍යාතාවට ප‍්‍රමාණවත් තරමේ බෝල මැටි නොමැතිකමින් මේ වන විට, එය ආනයනික ඛනිජ සම්පතක් වී ඇත.

චීන මැටි නොහොත්, කෙයෝලීන් මැටි, මීටියාගොඩ හා පිළියන්දළ ප‍්‍රදේශ කේන්ද්‍රගතව හමුවන අතර එය පිඟන් කර්මාන්තයේ මූල ද්‍රව්‍යයක් ලෙස යොදාගනු ලැබේ.

ගිංතොට, වැලිගම, කෑගල්ල, යටියන හා කොච්චිකඬේ, දංකොටුව යන ප‍්‍රදේශ ආශ‍්‍රිතව වළං මැටි හා උළු ගඩොල් මැටි හමුවන අතර, කුරුණෑගල, කැබිතිගොල්ලෑව, අනුරාධපුර ප‍්‍රදේශ මුල්කොට විකිරණශීලි ඛනිජ අඩංගු නොවන විසිතුරු පාෂාණ, හමුවී තිබේ. ග‍්‍රැනිට් පාෂාණ, චානුකයිට් පාෂාණ යන මේවාට ඉතාලියේ ඉහළ ඉල්ලූමක් ඇති අතර, විසිතුරු කැටයම්, පිඟන් ගඩොල් ආදී නිර්මාණයන්ට ඒවා යොද ගනු ලබයි.

මන්නාරම් ද්‍රෝණියේ ගෑස් හා තෙල් නිධි ඇති බවට වන කැණීම් සඳහා, භූ විද්‍යා හා පතල් කැණීම් කාර්යාංශය අතගසා ඇත්තේ මීට වසර 40 එපිට අතීතයේදී බව පැවසේ. වරින් වර යට යමින් මතුවෙමින් පැමිණි ඒ කාර්යය, යළිත් සමීක්‍ෂණ තලයට පැමිණියේද දෙදහ දශකයේදීය. නෝර්වේ රාජ්‍යයේ සමාගමක් විසින් කරන ලද එම මූලික වටයේ කැණීම් සාර්ථකත්වය මත. යළිත් දෙවැනි මට්ටමේ සමීක්‍ෂණයක් කළ අතර, ඒ අනුව ස්ථීර ලෙසම මන්නාරම් ද්‍රෝණියේ ගෑස් හා තෙල් ඇති බව අනාවරණය කෙරිණ.

ශ්‍රී ලංකාවේ ගෑස් හා, ඛනිජ තෙල් කැණීම් කටයුතු විදේශීය සමාගම් වලට විකුණා ඇති අතර ඉන් එක් කොටසක් ඉන්දියන්, කෙයාන්ස් සමාගම සතුව පවතී. ඒ අනුව ඔවුන් මන්නාරම් ද්‍රෝණියේ, මීටර් 1300 වන මුහුදු ගැඹුරට යටින් වූ මුහුදු පත්ලේ මිහිවිදුම් කටයුතු කොට ඇත්තේ ත‍්‍රීමාන කම්පන විශ්ලේෂනයක් ද සිදු කිරීමෙන් පසුවය. එම කැණීම් මගින් මේ වන විට තහවුරු වී ඇත්තේ තෙල් වලට වඩා වැඩි ප‍්‍රතිශතයක් ගෑස් තිබිය හැකි බවයි.

ජාතික ඛනිජ සම්පත් ප‍්‍රතිපත්තියට අනුව, දේශීය වශයෙන් නිෂ්පාදන කටයුතු සඳහා භාවිතයට ගැණෙන ඛනිජ සම්පත්, විදේශයන්ට අපනයනය නොකෙරේ. ඒ අනුව, අපනයනික ඛනිජ සම්පත් අතරට අයත් වන්නේ, දමනි තිරුවානා, මිනිරන්, තලාතුමිනිරන්, ඛනිජ වැලි වර්ග මැණික් හා විසිතුරු පාෂාණ පමණි.

භූ විද්‍යා හා පතල් කැණීම් කාර්යාංශය සතු දත්ත අනුව, අපනයනික ඛනිජ සම්පත මඟින් 2010, වසරේ පමණක් ශ්‍රී ලංකාව රුපියල් මිලියන දහ දහස් දෙසිය අනූ එකක් උපයා තිබේ. ඒ මැණික් සඳහා රුපියල් මිලියන 7500, දමනි තීරුවානා සඳහා, මිලියන 1008, මිනිරන් සඳහා රුපියල් මිලියන 450, තලාතු මිනිරන් සඳහා මිලියන 96, විසිතුරු පාෂාණ සඳහා රුපියල් මිලියන 56ක්ද වශයෙනි.

ඊට අමතරව, ඛනිජ වැලි වර්ග හතරක් සඳහා (ඉල්ලමනයිට්, රූටයිල්, සර්කෝන් හා ඛනිජ මිශ‍්‍රිත වැලි) රුපියල් මිලියන 1181 ක මුදලක් ද ඊට අයත්ය.

මන්නාරම් මුහුද ආශ‍්‍රිත තෙල් සහ වායු සංචිත ඇත්දැයි සොයා බැලීම ඇරඹී ඇත්තේ මීට වසර හතළිස් පහකට පමණ ඉහතදීය. ඒ 1967 වර්ෂයේ ”කැම්පේන් ජෙනරල් ද ජියොෆිසික්” නැමැති ප‍්‍රංශ සමාගම හා, ශ්‍රී ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාව එක්ව කළ සමීක්‍ෂණයකිනි. අනතුරුව, 1974 වර්ෂයේදී ද රුසියානුවන් විසින් මන්නාරම් දුපත ආශ‍්‍රිතව ගවේෂණ කරන ලද නමුත් සෑහීමකට පත්විය හැකි අන්දමේ ප‍්‍රතිඵලයක් අත් නොවිණි.

එසේ වුවද තෙල් හා ගෑස් පිළිබඳව වන බලාපොරොත්තු අත් නොහැරි ශ්‍රී ලංකා තෙල් සංස්ථාව, 1975 වර්ෂයේදී ”පෙක්සමින් ෆැසිපික්” සමාගමේ උපදේශකත්වය මත, තෙල් ගවේෂණය නව ක‍්‍රමවේද පිළිබඳ දැනුමින් සන්නද්ධ විය. ඒ අනුව, 1976 වසරේදී ”වෙස්ටන් පියෝෆිසිකල්” සමාගම විසින් මන්නාරම් ද්‍රෝණියේ සහ පෝක් සමුද්‍රසන්ධිය ආශ‍්‍රිතව ද්විමාන භූ කම්පන දත්ත රැස් කරන ලද අතර, ඉදිරි ගවේශන කටයුතු වෙනුවෙන් ශ්‍රී ලංකා තෙල් සංස්ථාව පෙක්සමින් ෆැසිපික් ආයතනය සමග ගිවිසුමකට ද එළැඹ තිබේ. එමඟින් කාවේරි ද්‍රෝණියේ ගවේෂණ වෙනුවෙන් පෝක් සමුද්‍ර සන්ධි 1, සහ ඩෙල්ෆ් 1, යන කලාපවල තෙල් ළිං දෙකක් කණිනු ලැබුවද ප‍්‍රතිඵල සතුටුදායක නොවිණි.

1984, වසරේදී තෙල් සංස්ථාවත්, ”ෆිනික්ස් කැනඩා ඔයිල්” හා ”පෙට්‍රොල් කැනඩා” යන සමාගම් අතර ත්‍රෛපාර්ශවීය ගිවිසුමක් අත්සන් කෙරුනේද තෙල් හා ගෑස් පිළිබඳව වන අපගේ සිහින මල්පළ ගැන්වීම වෙනුවෙනි. එමඟින් මන්නාරම් ද්‍රෝණියේ ද්විමාණ භූ කම්පන දත්ත රැස් කෙරුණු අතර, එය මන්නාරම් බොක්කේ කළ පළමු භූ කම්පන දත්ත රැස්කිරීමේ වැඩ සටහන ද විය. නමුත් 1984 වර්ෂයෙන් පසුව නවතා දැමුණු තෙල් හා වායු ගවේෂණ කටයුතු යළි කළ එළි බසින්නේ 2001 - වර්ෂයේදීය.

එම වසරේ නෝර්වේජියානු සමාගමක් වන ”ටී.ජී.එස්. නෝපෙක්” සමාගම සහ තෙල් සංස්ථාව එක්ව මන්නාරම් ද්‍රෝණියේ භූ කම්පන දත්ත යළි රැස්කළ අතර 2002දී ”නිව් සවුත් ග්ලෝබල්” සමාගම මගින් ඒ පිළිබඳ පූර්ණ වාර්තාවක් ලබා දෙන ලදි.

එම වාර්තාව මගින් මන්නාරම් බොක්කේ තෙල් සංචිතයෙහි ප‍්‍රමාණය පිළිබඳවද දළ ඇස්තමේන්තුවක් දක්වා තිබිණ. ඒ සමගම ටී.ජී.එස්. නෝපෙක් සමාගම මන්නාරම් ද්‍රෝණිය ආශ‍්‍රිතව තවත් කිලෝමීටර් 4600 දත්ත රැුස් කළේය.

2007, වසරේදී ඛනිජ තෙල් සම්පත් සංවර්ධන ලේකම් කාර්යාලය, මන්නාරම් ද්‍රෝණියේ ගවේෂණ ප‍්‍රදේශ තුනකට බලපත් නිකුත් කිරීමේ ක‍්‍රියාවලියක් අරඹන්නේ මේ පසුබිම සැලකිල්ලට ගනිමිනි.

2008 දී ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාව ඉන්දියානු සමාගමක් වන කෙයාන් හා ගිවිසුමකින් බැඳෙන අතර ඊට අනුව ගැඹුරු මුහුදේ තෙල් කැණීම් කරන ”චික්යු” ජපන් නෞකාව මන්නාරම් මුහුදට සේන්දු විය.

මෙතෙක් සිදුකොට ඇති සමීක්‍ෂණ මගින් මන්නාරම මුහුදු පතුලේ හයිඩොකාබන් තැන්පතු කිහිපයක් ඇති බව සනාථ වී ඇති අතර, එම තෙල් නිධි ඇති ස්ථාන නිවැරදිව හඳුනාගැනීමෙන් අනතුරුව ”චික්යු” තම කැණීම් කාර්යය ආරම්භ කරනු ඇත.

එසේ වුවද හයිඩ්‍රොකාබන් තැන්පතුවේ ප‍්‍රමාණය හා ගැඹුර අනුව තෙල් හා ගෑස් ලබාගැනීමේ ක‍්‍රියාවලිය පිළිබඳ තක්සේරුවකට එළැඹීමකට ද ඒවා වෙළඳපලට නිකුත් කිරීමට ද තවත් වසර ගණනාවක් ගතවනු ඇති බව ක්ෂේත‍්‍රයේ විශේෂඥයන්ගේ මතයයි.